بازخوانى هاى هنر مدرن، از ابتدا تا امروز (آریانامه 3)

سال 1391 گفتگوى پیوسته با سلمان متین فر، مدیر گالرى آب انبار، جرقه شروع نمایشگاه هایى با عنوان بازخوانى هنر مدرن ایران بود. پیشنهاد نمایشگاه مشترك آثار سیراك ملکنیان درگالرى آب انبار و آریا توسط سلمان متین فر داده و شوق و استقبال ما باعث سرعت بخشیدن و فراهم کردن مقدمات نمایشگاه شد و همچنین شروع مقدمات چاپ کتاب هم بعد از موافقت آقاى ملکنیان آغازگردید.
روزى که طراحى کتاب آماده شد و ما مشغول بازبینى نهایى و غلط گیرى بودیم پیشنهاد آقاى متین فر این بود که روى شیرازه ى کتاب نوشته شود. «بازخوانى هنر مدرن ایران، سیراك ملکونیان» و پیشنهاد من این بود که عدد (1) را به انتهاى آن اضافه کنیم. امروز که از آن تاریخ 12 سال گذشته با وجود سختى این پروژه بسیار خوشحالم که روى ایده ام پافشارى کردم و کارى که بنظر نشدنى مى آمد را با همراهى هنرمندان تا به امروز ادامه دادیم. از مجموع پنج نمایشگاه بازخوانى، نمایشگاه سیراك ملکنیان، بهمن محصص و بهجت صدر با همکارى گالرى آب انبار، نمایشگاه گارنیک درهاکوپیان با همکارى گالرى ماه مهر و بازخوانى غلامحسین نامى در گالرى و سرداب آریا برگزار شدند.

سیراك ملکنیان (1403- 1310)

سیراك ملکنیان کار خود را از مسیرى خارج از فضاى رسمى جریان نوپاى نوگرایى در ایران آغاز کرد. او هنر را به صورت خودآموز فرا گرفت و پس از فارغ التحصیلى از دبیرستان، به رغم قبولى در کنکور دانشکده ى هنرهاى زیباى دانشگاه تهران، با انصراف از تحصیل در این فضا، به صورت شخصى به فعالیت هنرى ادامه داد. اشتغال در آتلیه هاى گرافیک از همین سال ها، از دیگر گوشه هاى دیدنى در سابقه ى کارى او به شمار مى رود. شرکت در تعدادى از نمایشگاه هاى مهم در دهه ى بیست خورشیدى، نظیر نمایشگاه جمعى در انجمن ایران و شوروى، ورود جدى او به فضاى رسمى هنر بود. آشنایى و معاشرت وى با مارکو گریگوریان عطفى در فعالیت کارى وى را باعث شد. طراحى و نقاشى هاى ملکنیان از حدود این سال ها، یعنى از اواخر دهه ى سى خورشیدى، با تمایل به سوژه هاى اجتماعى از لایه هاى فرودست جامعه، نظیر زنان چادرى و یا مردان ورزشکار در زورخانه، به پیوند بیشتر وى با جریان هنر نوگرا انجامید. سیراك اما به این دستاوردها قناعت نکرد و در رفتارى هوشمندانه، تجاربى آبستره را آغاز کرد. از اوایل دهه ى پنجاه خورشیدى و در نتیجه ى سفر به سیستان و مشاهده ى طبیعت این منطقه، اصلى ترین دوره ى کارى او آغاز شد. این آثار ترجمانى دیدنى از نوعى منظره نگارى با لحنى انتزاعى هستند، که براى وى جایگاهى درخور در جریان هنر نوگراى ایران را به ارمغان آورده اند. ملکنیان هم چنین در دهه ى پنجاه خورشیدى از اعضاى گروه آزاد نقاشان و مجسمه سازان بود، که در تجارب متفاوت خود، شأنى ویژه براى اعضاى آن را باعث شده است، سیراك ملکنیان در سال هاى بعد از انقلاب، با مهاجرت به کانادا به فعالیت خود ادامه داد. او سرآخر در سال 1403 چشم از جهان فروبست.
نمایشگاه بازخوانى آثار این هنرمند، در قالب پروژه اى مشترك از مرکز هنرهاى معاصر سازمان آب/آب انبار و نگارخانه ى آریا، در سال 1393 همراه با انتشار کتابى از دوره هاى کارى مختلف او اتفاق افتاد.

بهجت صدر (1303-1388)

بهجت صدر هنرمندى است که نشانه هاى متناقض را با بیانى انتزاعى به تصویر کشیده است. او طبیعت سرشار را با جهان سرد و عریان صنعتى
درهم آمیخت. صدر یکى از پیشگامان هنرهاى تجسمى در ایران و از اولین زنان هنرمند و مدرس دانشگاه بود، که از اوایل دهه ى چهل خورشیدى در
عرصه ى بین الملل حضور یافت. کارهاى او گواهى است بر مدرنیته ى جهان شهرى نوظهورى که در تهران، رم و پاریس پدیدار شد؛ شهرهایى که در آن
ها تحصیل کرد و آثارش را به نمایش گذاشت. خلق کارهاى حرکتى، در سرى معروف کرکره ها و نقاشى هاى معروف او، که با کاردك پدید آمده اند،
جایگاهى ویژه در تاریخ هنر نوگراى ایران را براى این هنرمند به ارمغان آورده است.
نمایشگاه بهجت صدر، رد در سیاهى، همراه با چاپ کتابى با همین عنوان، با همکارى مشترك نگارخانه ى آریا و گالرى آب انبار، در سال 1394برگزار شد.

گارنیک درهاکوپیان (متولد 1323)

گارنیک درهاکوپیان در هفده سالگى، به شوق هنرآموزى به تهران آمد. به تشویق على رخساز وارد هنرستان کمال الملک شد و زیر نظر اساتیدى
چون حسین شیخ، مهدى ویشکایى، محمود جوادى پور و رفیع حالتى آموزش دید. سال ،1341 با قبولى در آزمون ورودى هنرستان هنرهاى زیبا، به
مرحله ى جدیدى از هنرآموزى رسید. او دوره هاى کارشناسى و کارشناسى ارشد گرافیک را در هنرکده ى هنرهاى تزئینى سپرى کرد. پیوستن به تالار
قندریز در سال 1346، آغاز فصلى مهم در فعالیت هنرى او بود. دستاورد وى از این همراهى، در کنار جست و یافت هاى فردى، به سبک شخصى او
انجامید. درهاکوپیان در مسیر کارى خود از منابع مختلفى چون هنر مدرن غربى، هنرهاى سنتى ایران و میراث فرهنگى ارمنى مایه گرفته است.
استفاده از کارماده ى سخت بتون در آثار او، با ظرایف اجرایى، به طور هم زمان مطالعات در کوبیسم، اکسپرسیونیسم و سنت نگارگرى را به تماشا
مى گذارند. تحولات بعدى در کارنامه ى کارى درهاکوپیان، نظیر مشبک کارى هایى که از سال 1368 خورشیدى آغاز کرده، گویاى ذهن پویا و تحول
هنرمندى است، که گرچه تا سال ها از دید بسیارى از مخاطبان به دور بوده، اما در خلوت و آرامش خود به پیش آمده است.
نمایشگاه بازخوانى آثار او، با عنوان گارنیک درهاکوپیان؛ حضور هنرمند غایب، در سال ،1395 به صورت پروژه اى مشترك از سوى نگارخانه ى آریا
و مؤسسه ى فرهنگى هنرى ماه مهر برگزار شد. به همین مناسبت، کتابى با همین عنوان از سوى نشر نظر به چاپ رسید.

غلامحسین نامى (متولد 1315) غلامحسین نامى از جمله ى هنرمندان منتسب به عصر طلایى هنر نوگراى ایران به شمار مى رود. زندگى و کار او به گونه اى جذاب در توازى با بسیارى از رویدادهاى هنرى زمانه ى خود و وقایع مهم تاریخ معاصر ایران پیش رفته است. تحصیلات وى در دانشکده ى هنرهاى زیباى دانشگاه تهران، مصادف با یکى از درخشان ترین دوره هاى این مرکز آموزشى بود. دورانى که در آن سرآخر جناح نوگرا به پیروزى دست یافت. کسب جایزه از آخرین دوره از بى ینال هاى پنجگانه ى تهران، به عنوان مهم ترین رویداد هنرى این دوران و کسب جوایزى از برخى دیگر مسابقات هنرى و نیز پیش گرفتن رویکردى مدرنیستى در کارهاى خود، نامى را به چهره اى شناخته شده در صحنه ى هنرهاى تجسمى پایتخت تبدیل نمود. سرى معروف بوم هاى حجم یافته، در مقام یکى از معروف ترین دوره هاى کارى نامى در همین بازه ى زمانى خلق شده اند. ورود به صحنه ى آموزش هنر،در کنار تعداد دیگرى از هم نسلانش، به تأثیرگذارى بیشتر وى در این فضا انجامید. فعالیت در عصر طلایى هنر نوگرا براى او اما تنها در همراهى با این موج نبود و در واکنش به برخى ضعف ها، رفتارهایى به یادماندنى از خود بروز داد. همراهى در تشکیل گروه آزاد نقاشان و مجسمه سازان از معروف ترین این موارد است. نامى به رغم شهرت مجموعه ى بوم هاى حجم یافته، در تلاش براى بسط زبان هنرى خود مجموعه هاى مطرح دیگرى را نیز خلق کرده است. سرى کالیگرافى آبستراکت و یا مجموعه ى خاك، در عین پیوند با یکدیگر، بى قرارى این ذهن جست و جوگر را به تماشا مى گذارند.
نمایشگاه بازخوانى آثار غلامحسین نامى، در سال ،1401 در نگارخانه ى آریا برگزار شد. به همین مناسبت، کتابى درباره ى زندگى و کار این هنرمند از سوى نشر نظر به چاپ رسید.

منوچهر معتبر (متولد 1315)

منوچهر معتبر در سال 1345 از دانشکده ى هنرهاى زیباى دانشگاه تهران، در رشته ى نقاشى فارغ التحصیل شد. ورود او به فضاى هنرى، مصادف با بالاگرفتن انگاره هاى مدرنیستى در میان نوگرایان ایرانى بود، که به تلاشى جمعى براى همگامى با جریان هاى روز دنیا انجامید. معتبر اما با ایده ى رسیدن به عمقى بیشتر براى این همراهى، با تمرکزى دیدنى بر امر طراحى به سبک و نگاهى شخصى رسید. نتیجه ى این مساعى، در کنار سال ها تدریس در فضاى رسمى و کارگاه شخصى او را به یکى از چهره هاى مطرح در اهمیت بخشیدن به طراحى، با ریشه هاى آکادمیک، در خدمت بیان نوگرا تبدیل کرده است. وجود نگاهى اجتماعى به دوران در آثار او از دیگر ویژگى هایى ست که بسیارى بر آن تأکید کرده اند. زنان چادرى در آثار این هنرمند راوى دوره هاى مهمى در تاریخ معاصر ایران، هم چون سال هاى جنگ و بعد از آن بوده اند. با این حال، این موارد تنها ویژگى هاى کارى وى به شمار نرفته و در نگاهى عمیق تر مى توان به نکات دیگرى هم دست پیدا کرد.
ارتباط با آثار ادبى براى بیان اجتماعى، به شیوه اى درونى و یا بیان احوال شخصى و رسیدن هم زمان به تصویرى اجتماعى از روزگار از جمله ى این ویژگى ها است. کتاب مردى روى صندلى قرمز: زندگى هنرى منوچهر معتبر، با این رویکرد و به جهت بررسى بیشتر کارنامه ى کارى این هنرمند، در سال 1403، از سوى نشر نظر به چاپ رسید. در تعاقب چاپ این کتاب، گالرى آریا نمایشى از قطعات مختلفى از دوره هاى کارى این هنرمند را در قالب نمایشى انفرادى ارائه کرد.
نمایشگاه تامل برانگیز منوچهر معتبر در گالرى و سرداب آریا با انتشار کتاب درخشان مردى روى صندلى قرمز به قلم آرمان خلعتبرى توسط نشر نظر همزمان شد.

این نمایشگاه مى توانست در زمره ى نمایشگاههاى بازخوانى هنر مدرن قرار بگیرد اگر ما امکان دسترسى به دو دوره ى سروها و دیوارها برایمان میسر مى شد و همچنین مى توانستیم چند اثر در تکمیل دوره هاى به نمایش درآمده را به مجموعه ى آثار اضافه کنیم.

هادى هزاوه اى (متولد 1319)

هادى هزاوه اى، هنرمند، مدرس و پژوهشگر ایرانى، تحصیلات خود در دوره ى کارشناسى نقاشى را به تقریب در فصل طلایى دانشکده ى هنرهاى زیباى دانشگاه تهران، در فاصله ى سال هاى 1341 تا 1347 گذراند. او از بانیان تالار قندریز بود، اما به مانند برخى دیگر از دوستان خود در این گروه نماند و به راه خود رفت. بعد از چند نمایش انفرادى و گروهى، براى ادامه ى تحصیل راهى آمریکا شد و مدرك کارشناسى ارشد نقاشى و دکتراى آموزش هنر را از دانشگاه هاى آن کشور دریافت کرد. پس از آن به ایران بازگشت و علاوه بر پیگیرى فعالیت هنرى، به عنوان مسئول دپارتمان تاریخ هنر و جامعه شناسى در دانشگاه فارابى مشغول به کار شد. در سابقه ى فعالیت هاى او تا به این هنگام، گوشه هاى جذاب دیگرى هم چون انجام نقاشى بر دیوارهاى جانبى و سقف سالن دبیرستان سهراب، در قصبه ى ارادان (از توابع شهرستان گرمسار) و چند نقاشى دیوارى در آمریکا ثبت شده است.
در وجه پژوهش و تألیف نیز کارنامه ى کارى هزاوه اى تأمل برانگیز است. علاوه بر پژوهش هایى چاپ نشده، نگارش کتابى با عنوان برنامه هاى آموزش هنر (براى معلمان راهنمایى) از جمله ى کوشش هاى ارزشمند او در زمینه ى آموزش هنر به شمار مى رود. این کتاب در سال ،1363 در بیست و پنج هزار نسخه به چاپ رسید. نگارش کتاب آموزش هنر براى مقاطع چهارم و پنجم دبستان، در سال بعد از انتشار کتاب پیش گفته، از دیگر فعالیت هاى هزاوه اى در این قلمرو به شمار مى رود. از آخرین مکتوبات وى باید به کتابى درباره ى سیا ارمجانى، با همراهى
مرتضى ولى اشاره کرد، که در سال 1394 از سوى نشر نظر به چاپ رسید.
هادى هزاوه اى در سال هاى اخیر در تردد دائمى بین ایران و آمریکا به زندگى و کار مشغول است. برگزارى نمایش هایى انفرادى در تعدادى از گالرى هاى داخلى در سال هاى اخیر، آشنایى بیشتر مخاطبان، به ویژه نسل جوان با کارهاى او را در پى داشته است. هزاوه اى در دوره هاى مختلف کارى خود همواره به سنت هاى هنر ایرانى نظر داشته؛ توجهى که جز در دوره اى کوتاه از فعالیت وى، در اختلاف با جریان رایج نوسنت گرایى در ایران، نظیر جریان سقاخانه به پیش آمده است. این دستاورد در کارنامه ى کارى هنرمند، با توجه به دوره هاى مختلف کارى او بهتر رخ مى نمایاند. گالرى آریا، در راستاى تسهیل در رسیدن به درك بهترى از این مسیر، نمایشى از گزیده ى کارهاى او در فاصله ى سال هاى 40 و 50 شمسی را به عنوان گوشه هاى کمتر دیده شده در سابقه ى کارى او تدارك دیده است.
مرورى بر نقاشی هاى دهه ى چهل و پنجاه شمسى هادى هزاوه اى به همراه چند چیدمان در نگارخانه و سرداب آریا بخشى از بازخوانى آثار این هنرمند است که در چند نمایشگاه پى در پى به نمایش در خواهند آمد.